MİTHAT AYDIN VE AOÇ
ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ, AOÇ ARAŞTIRMALARI grubunun çalışmalarıyla, kimi gerçeklerini ve belgelerini de ilk kez gün ışığına çıkarıyor: Bu sayfada gördüğünüz belge ve bilgiler, uzun yıllar TBMM’de Aydın Milletvekili olarak görev yapan, Atatürk’ün cenazesinin nihai olarak defnedildiği yer olan Rasattepe’yi öneren ve önerisi kabul edilerek Anıtkabir’in konumuna karar veren Mithat Aydın’ın (1884-1959)[1] mirasından (terekesinden) çıkan sınırlı birkaç belge.. Görevleri arasında demiryolculuk ve inşaat işleri bulunan Aydın’ın geride bıraktığı proje arşivi üzerine kapsamlı bir düzenleme ve değerlendirme çalışması Ali Cengizkan ve Deniz Mutlu tarafından yürütülmektedir.
ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ, bir bozkırın ortasında, en önemli yükselti tepelerinden oluşan 900m rakımlı “Çorak Tepeler” civarında bir merkeze kavuşturulurken, kararın iki açıdan oldukça stratejik olduğuna değinilmişti: Birincisi, sahip olduğu toprağa hakim bir “tarassut” tepesi olması dolayısıyla çevresini gözleyebilmesi ve aynı zamanda çevresinden de gözlenebilir olması nedeniyle bir simgesel açıdan güçlü yerleşim tepesi oluşturması. İkincisi, kendisi ile Ankara ve diğer yerleşimler ilişkisini yakınlık ve mesafeler açısından çok güçlü biçimde kuruyor olması. “Çorak Tepeler”in yeşertilmesi için girilen iradi kararlar dizisi, her iki yüksek tepede de geçmişi Hititlere dayanan açık su toplama havuzlarını oluşturma fikri, Çubuk Çayı’nın fazla ve biriken suyunun çekilmesi, depolanması, yazın kurak mevsimde kullanım suyuna dönüştürülmesi konularına öncelik veren iradi bir eyleme dönüşecekti. “Suyun Dizginlenmesi ve Yönetilmesi” olarak altı çizilebilecek bu olgu, “planlı, programlı, bilgiyle tasarlanan bir sürece” işaret etmektedir. Bu noktada, Mithat Aydın’ın belgeleri [2] devreye giriyor:
“Orman Çifliğinde Yapılacak Olan Karadeniz Projesidir, 1/200” isimli paftanın üzerinde, ayrıca el yazısıyla “Badel İnşa, Üstten Görünüş” yazısı siyah çini mürekkeple yazılmıştır. Boyutlandırmada, 124mx76.70m’lik bir karolaj içinde 1/200 ölçekli çizimde planlanan Karadeniz Havuzu biçimlenmesinin döküm ve yapım koşulları açısından sadeleş-tirildiği açıktır. Paftanın altındaki “İnşa Mikyası 1M=5M; 1cm=2M” uyarısı da, Ustalar ile kurulan ilişki açısın-dan, ilginçtir. Havuzun güney bölümünde, doğu ve batı yönündeki her iki ucu birbirine bağlayan bir alt geçidin ya da kanalın varlığı/gösterimi vardır; büyük olasılıkla suyun havalanması ve dolaşımı için tasarlanmış bu bağlantının (“İnşası Mümkin Gezinti Kanalı, Taht-ez-Zemin’), 1980’li yıllarda devreden çıkarılmış olması gerektir. Sağ alt köşesinde “İktisat Vekaleti Fen Müşavirliği, Ankara, 30 Temmuz 1930” yazı ve tarihi okunan paftanın, giyim patronlarını andıran çiziminin, zamanındaki büyültme-küçültme işlemlerinde kullanılan bir yöntem olduğu bilinmektedir.
“Mikyas 10,000 Karadeniz Havuzu ile Motor”, 892 rakımlı tepeye yapılacak olan Karadeniz havuzunu besleyecek su borusunun kaba yerleşim krokisini göstermektedir.
1/5000 ölçekli “Karadeniz Su Terfii Borusu” planı, bir başka çizimdir ve mesafeyi ölçmeye yöneilk bir çalışmadır. Son iki çizimde de su boru hattının demiryolunun altından geçtiği görülmektedir.
12,5M yükseklik veren 1/50 ölçekli “Gazi Çiftlik Su Deposu”nun, Marmara Köşkü civarında olduğu eski kartpos-tallarda yeralan Su Deposu olduğu anlaşılmaktadır. Narin hatları olan bu betonarme su deposunun, zeminde su alınabilen ÖZENLİ bir çeşmesi de gösterilmekte; 1T olan su tutma kapasitesi olduğu anlaşılmaktadır; projenin sağ alt köşesinde “Müh(endis) Köbinger, Ankara 1930” imzası okunmaktadır.
“Kara Deniz Projesi Tahlili Fiyat Listesi” Havuz’un yapıldığı yılın birim maliyet kalemlerini göstermesi açısından ilginçtir. Döküme göre, Amele Yevmiyesi 1,20 lira iken, Usta yevmiyesi 5 liradır; Çift Atlı Araba ise günlüğü 6 liradan kiralanabilmektedir. Bu ayrntılı döküm, Çimento, Kum, Çakıl, Kaba Beton ve Demir+Döküm, Temel Beton Demir+Döküm, Duvar, Duvar Sıva, Sızdırmazlık, benzeri iş kalemlerinin birim maliyetini inceleme açısından görüşe sunmaktadır; belgedeki değerlerle tahmini toplam maliyet hesabı yapılabilecektir.
“Gazi Çiftliğinde inşa olunacak su kulesi keşif listesidir” belgesine göre, ayrıntılı bir döküm yapılmakta, kulenin tahmini 6018,32 liraya malolacağı hesaplanmaktadır.
“Karadeniz Su Terfi Tesisatı ve Havuzun Keşif Hülasası” belgesine göre ise, “Tulumba, Motör ve Teferruatı 13181,00 lira; Borular (Hafriyat ve Teferrüatı 17677,95 lira; Su kulesi teferrüatı 6018, 32 lira; ve Havuz inşaatı 42610, 27 lira olmak üzere, toplam maliyet 79487,54 lira olarak ortaya çıkmaktadır.
Topoğrafya ve yakınlıklar yoluyla Gazi Çiftliği’nin ‘yer’le kurduğu bu stratejik ilişkilerin altını döne döne tekrar tekrar çizmek gerekir. Suyun Islahı, Toprağın Islahı’na bağlıdır: Bu iki önceliğe önemli özelliğe öncelik veren Atatürk Orman Çiftliği, akılcı ve bilimsel kuruluş yaklaşımının sonuçlarını 1930’u izleyen yıllarda çok hızlı biçimde görecektir.
Bu ve benzeri ilginç belgeleri, önümüzdeki günlerde de ortaya çıkarmayı sürdüreceğiz! AC
[1]. İstanbul Mühendis Mektebi mezunu olan Aydın, Demir Yolu Mühendisliği, Mühendis Mektebi Topografya Öğretmenliği ve Dahiliye Müdürlüğü, Samsun-Sivas Demir Yolu Yapım Heyeti Fenniye Müdürlüğü, Anadolu Demir Yolu Köprüler Şube Şefliği ve Ereğli Karadere İnşaat İşletme Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, 1. Dönem, 3. ve 4. Dönem’lerde Aydın Milletvekili, 5., 6. ve 7. Dönemlerde Trabzon Milletvekili olarak görev yapan Aydın, dört çocuk babasıydı. (TBBM Albümü’nden).
[2] Görev aldığı kurumlar ve kilit noktalar itibariyle, Milletvekili Mithat Aydın’ın Cumhuriyet Halk Partisi ve Vekaletler ilişkilerinin çok önemli ve belirleyici olduğu söylenebilir. Halkevleri, Spor Tesisleri, bakanlık yapısı inşaatları, hava alanları, demiryolu ve tren istasyonları, konuları açısından tasnif etmekte olduğumuz arşivin belli başlı zenginliklerini oluşturmakta.
